Ұлы даланың жеті қыры: Шығыс Қазақстанның кесенесінде ашылған дала кітапханасы жұрт назарында

Шығыс Қазақстан облысы Көкпекті ауданы Биғаш ауылының кең жазығында тұрған жалғыз кесенені жұрт Апырым байдікі деседі. Біз сөз қылғалы отырған «дала кітапханасы» осы кесенеде орналасқан.

Жергілікті өлкетанушы, тарихшы Қайрат Мәлікаждардың айтуы бойынша, 19-ғасырдың басында өмір сүрген Апырым бай оқымысты адам болыпты. Ол кісі оқыған кітаптарын ел игілігінен де аямапты. Өзі өмірден өтерінде ұрпақтарына кесенесінің шатырынан кітап қоятын орын шығарып, оған барлық кітаптарын киізге орап қоюды аманаттапты.

«Жазда жайлауға шығып кететін қазақ баласы алысқа кітап іздеп сабылмасын деп Апырым бай кесене шатырына дала кітапханасын салғызған. Ұрпақтары елге керекті кітаптарды киізге орап кесене шатырына қойып кетеді екен. Оны білетін оқымыстылар кесенеден керек кітабын алып, оқып болған соң қайта апарып қойып отырған. Осылайша дала кітапханасының дәстүрін қалыптастырған. Маған Апырым бай және осы кесенеде кітапхана болғаны туралы алғаш Кашей Тұзова деген апа айтып берген еді», – дейді өлкетанушы Қайрат Мәлікаждар.

Алты қырлы бейіттің биіктігі де алты метр шамасында. Қорғанның сыртынан қайтадан қоршау салынған. Жалпы ай күмбезді кесененің сәулеті өзгеше. Кісі жерлеген жердің сыртына екі метр биік тастан қорған салып, оның үстіне екі метр биіктікте ағаш діңгектер орнатылып барып шатыр жабылған. Ал шатырдың үстіне биік күмбез тұрғызылған. Шатырдың астыңғы жағынан арнайы кітапты апарып  қоюға арналған тесік, кісі сиятындай есік істеліпті. Кесенеге керек тасты алыстан тасу үшін де біраз күш жұмсағанын көруге болады. Өйткені кесене орналасқан кең жазықта ешқандай кесек тас жоқ.

«Атам Көпес Містәхым осы Апырым бай туралы көп айтатын. Ол кезде бала болдық та көп дүниені есте сақтап қала алмадық. Кесене тұрған жер біздің ауылдың жайлауы болған. Апырымның бай болғандығын, кесенеде көптеген кітаптар болғандығын үнемі айтып отыратын», –  дейді Биғаш ауылының тұрғыны Жәнібек Көпесов.

Кесене сәулетінен уақыттың табын көруге болатындай. Ағаштарды қолдан соққан шегемен шегелеп, көбін ыру арқылы құрастырыпты. Жергілікті жұрт Апырымның бай болғандығы туралы қариялардан көп естігендерін айтады.

«Дала кітапханасының дәстүрлі үрдісі қай жылдардан бастап жойылып, кітаптарды кім алып кеткені белгісіз. Бір анығы, кесене шатырындағы кітапханадан көптеген оқымыстылар кітап алып оқығанын елдің бәрі біледі екен. Қазіргі дамыған елдердегі көше кітапханасы сияқты дала кітапханасы бізде де болғанын біле жүрейік», – дейді өлкетанушы.