Қазіргі таңда бұл тақырып — халық арасында талқыланатын тақырыптардың бірі. Біз алдын алу екпелерінің арқасында жұқпалы аурулар туралы ұмыта бастадық. Белгілі бір ауру жоқ, бірақ баланы неге вакцинациялау керек? — деген сұрақ туындайды. Сонымен қатар, интернет-ресурстарда вакцинацияны жақтамайтын пікірталастар көп.
Мен өзімнің дәрігерлік қызметімді балалар инфекционисті болып бастадым. Институтта оқыған кезде профессорлар бізге дифтерияның, қызылшаның және көкжөтелдің індеттері туралы айтты. Бұл аурулар аналар арасында қорқыныш тудырды. Кешкісін дифтериясы бар балаларға қолдарын бұлғап, таңертең оларды мәйітханадан тапты. Әсіресе балалар қызылша пневмониясынан және көк жөтелден тез қайтыс болды. Асқынулардың тез дамығаны соншалықты, тіпті дәрігерлер оларды жасанды желдету аппаратына ауыстыруға да үлгермеді.
90-шы жылдары студент, содан кейін жас дәрігер бола отырып, мен бұл ауруларды ешқашан көрмеймін деп, қандай бақытты болдым деп ойладым, себебі әлемде вакциналар пайда болды және бізде республикада тиісті контингентті қамту көрсеткіші 95%-ға жетті.
Өкінішке орай, мен қателескен екенмін. Менің тәжірибемдегі бірінші дифтерия жағдайы 90-шы жылдардың басында тіркелді, ол өліммен аяқталды. Ауылдан шыққан 13 жасар бала осы инфекциямен ауырғаны есімде. Ол жұтқыншақ дифтериясының токсикалық түрімен ауруханаға түсіп, миокардит асқынуынан қайтыс болды. Осыдан кейін аурушаңдық көтеріліп, 25 жастан асқан ересектер келіп түсе бастады. Біз аурудың барлық клиникалық түрлерін көрдік, дифтерияға қарсы сарысудың арқасында емделушілерді құтқардық, сонымен қатар 30%-ға жуығы өлімге ұшырап, ауру ешкімді де аяусыз қалдырмады. Әр 10 жыл сайын жүргізілетін 16 жастан бастап қосымша вакцинация енгізілгеннен кейін инфекция толығымен жойылды. 20 жылдан астам уақыт бойы Қазақстанда дифтерия тіркелмеген.
Балалар жұқпалы ауруы — қызамықтың да қауіптілігі кем емес. Егер барлық адамдар онымен балалық шағында ауырса, иммунитет ересек жаста қалыптасатын еді. Әсіресе, ана болуға дайын қыздар үшін қызамық қауіпті. Егер жүктілік кезінде әйел қызамықпен ауырып қалса, онда нәресте жүрек, көру (соқырлық), есту (кереңдік) мүшелері тарапынан даму ақауларымен туады. Вирус ұрықтың даму аномалиясын тудыруға қабілетті. Осы себепті, 90-шы жылдары қызамықты алғашқы 12 аптада бастан кешкен жүкті әйелдерге үзіліс жасау ұсынылды. Мұндай жағдайлар көп болды. Соңғы 10 жылда менің тәжірибемде жүкті әйелдің тек бір қызамық оқиғасы болды. Қазіргі уақытта аурушаңдықтың болмауы вакцинацияның тиімділігіне ғана байланысты.
Бірақ қазір мені қызылша, қызамық және паротиттен қорғайтын вакцина бар болса да, қызылша ауруымен сырқаттанушылық өршуі алаңдатады.
Қазақстандағы менің ұрпағым негізінен бала жасында қызылша ауруын астан кешірді. Қазір індетпен Еуропа, ТМД-ның жекелеген елдері қамтылған. Біздің республикамызда көбінесе бір жасқа дейінгі балалар ауырады. Неге? Қызылшаға қарсы егу 12-15 айда тағайындалады. Ана сүтімен бір жасқа дейінгі балалар қорғаныш иммуноглобулиндер алуы тиіс. Мұнда негізгі екі себеп бар: біріншісі — анасы вакцинацияланбаған, сондықтан ештеңе жоқ, екіншісі — бала жасанды тамақтандыруда.
Иә, қызылшадан өлмейді, өлімнің себебі-пневмония, энцефалит болады. Ең ауыр кешірек асқыну-балада алған дағдыларын жоғалту арқылы көрінетін өткір склерозды панэнцефалит. Жаңасын сатып алу туралы, бұл жағдайда сөйлесу мүмкін емес. Бала бес жасқа дейін мүгедек болады. Бұлш өте қорқынышты.
Тағы бір өзіне қауіп төндіретін инфекция — паротит инфекциясы, ол халық арасында «құлақ безінің ауруы» деп аталатын. Көбісі онымен балалық шағында ауырған. Екі жақты орхитпен ауырған ұлдарда келешекте бедеуліктің пайда болуы мүмкін екендігі туралы аз адамдар біледі. Менің тәжірибемде әскери бөлімде паротитті инфекцияның өршуі болды. Сол кезде әскери қызметшілер паротитпен, панкреатитпен, менингитпен, орхитпен, орхоэпидимитпен стационарға түсті. Олардың арасында екі жақты орхоэпидемитпен ауыратын балалар болды және олар көбінесе отбасындағы жалғыз балалар болды. Маған бедеуліктің нәтижесі туралы жаман жаңалықты хабарлауыма тура келді. Мұндай хабарға пайда болған алғашқы реакция мынадай болды: «неге бізге бұрын вакцинациялау қажеттігі туралы ескертілмеді?» Бұл жағдайда не деп жауап беруге болады? Өкінішке орай, кейбір ата-аналар өз балаларының вакциналық мәртебесі туралы білмейді.
Пациенттердің ересек контингентін емдейтін инфекционист ретінде консультативтік қабылдауда отбасылар маған бедеулік проблемасымен жиі жүгінеді. Мұқият жиналған анамнез кезінде ерлі-зайыптылардың біреуі бала кезінде паротитті инфекцияны — екі жақты орхоэпидимитпен ауырғаны анықталады. Және бәрі түсінікті болады.
Алдын алу екпелерінің көмегімен алдын алуға болатын жұқпалы аурулардың қайғылы салдары туралы жас ата-аналарға жиі айту керек. Халықты өздерін және балаларын вакцинациялау керектігі туралы хабардар ету керек.
Қарағанды медицина университетінің проректоры, медицина ғылымдарының докторы,
профессор Бахыт Көшерова
